MEMLECETTIC TIL BIREW ME ECEW ME?

MEMLECETTIC TIL BIREW ME ECEW ME?KR Constitutsiasining 7-babinda memlecettic til' men resmy turde koldanilatin tilding' atkaratin founctsialarining arajigi' ajiratilip corsetilmegendicten 2007 jilqi 21 kangtar cuni' Kazakstan Respublicasi Parlamenti' Majilisining' deputati M.Shahanovting bastamasimen bir' top Parlament deputattarining otinishi' boyinsha Constitutsialik Cenges KR Constitutsialik Cengesining' 1997 jilqi 8 mamirdaqi №10/2 kaulisina tusindirme berouge arnalqan otirisi boldi. Jyindi Kazakstan Respublicasi Constitutsialik Cengesining' toeraqasi Y.Rogov mirza ashti. Cun' tartibi' boyinsha Cenges mushesi' H.Abishev bayandama jasadi. Odan ceyin' KR Parlamenti' Majilisining' deputati M.Shahanov ozi' tusirgen otinishting' negizgi' sebebi' men mangizdiliqina toktaldi. KR Parlamenti' Majilisining' deputattari E.Abilkasimov, A.Aytali, KR Madenyet jane akparat ministrligi' Til' comitetining' toeraqasi E.Kajibec Constitutsialik Cengesce tusirilgen usinisti koldadi. KR Adilet vitse-ministri' S.Nuqmanov, KR Bas Procouratoura apparatining jetecshisi' R.Saripbecov deputattar coterip' otirqan problemaqa karsi picir bildirdi'. Constitutsialik Cenges oz' sheshimin' eci'-ush' cun ishinde jarya etetinin' malimdedi'. Tomende M.Shahanovting osi Cenges jyininda soylegen sozin' usinip otirmiz.
Kadirli' Toeraqa!Kadirli' Constitutsialik Cenges musheleri'!Tauelsizdic alqan cunnen bastap memlecettic tildi' koldanatin azamattarimizding kukiqi osi cezge deyin' orescel buzilip celgeni' barshaqa malim'. Oning basti sebebi' – Constitutsiamizda jane «Tilder tourali» zangimizding eciushtiliqi men solkildaktiqinan eceni' dausiz. Osi zangning kajetti' ceybir' baptarining nakti orindalui men isce asiriluin kadaqalaytin kukik korqau organdarin da cormey otirmiz. Sol sebepti' kazirgi' tangda bizding' memlecet til' tongireginde shegineri' jok tiqirikka celip' tireldi'. Bucil alem aldinda sauattiliqimiz byic denggeyde bolsa da oz' memlecettic tilin' siylamaytin, moyindamaytin el retinde culcili' jaqdayda turmiz. Memlecetce kizmet etoushi' memlecettic kizmetcerlerding' 65-75 payizi, al joqarqi memlecettic organdardaqi memlecettic kizmetcerlerding' jane dyplomattarding 80-90 payizining memlecettic tildi' bilmeui' jane halikaralik cezdesulerde elimizding' bedelin' tusirip' alqani osiqan dalel emes pe? Oning ustine memlecetti' kuraushi kazak halkining teng jariminan astamining oz' ana tilinde okip, ne jaza almaytinin escere otirip, Kazakstan Respublicasi Constitutsiasining 7-babindaqi 2-tarmakshaning karapayim halikka ornikti tusindirilui' cezec cuttirmes masele. Atalqan tarmakshaning burmalanui sebepti', cuni' buginhge deyin' memlecettic til' ozining' Constitutsialik martebesin' yelene almay celedi'. Bazbir' sheneunicterding' uqiminsha Kazakstanda memlecettic til' bireu emes, eceu syakti. Sondiktan buginhgi' otiriska minaday eci' usinisim bar:1. KR Constitutsiasining 7-babining 2-tarmakshasinda oris tili' tec memlecettic uyimdar men jergilicti' ozin'-ozi' baskaru organdarinda qana resmy turde kazak tilimen teng koldaniladi delinhgen. Bul arada memlecettic tilding' nakti mehanyzmin' corsetpeuimen birge oris tili' teng koldaniladi degen bir' soz' arkili memlecettic tilding' martebesin' tomendetip' otir. Oqan shin maninde memlecettic tilding' barlik kizmetterin' (founctsialarin) oris tili' atkarip otirqanin misalqa celtirouge boladi. Sondiktan da KR Constitutsiasining 7-babining 2-tarmakshasin negizge ala otirip, KR Constitutsialik Cengesining' 1997 jilqi 8-mamirdaqi №10/2 kaulisina «barlik memlecettic emes uyimdarda (yaqny jauapcershiligi' shecteuli' serictestic, corporatsia, companya, fyrma, t.b.), sonimen birge memlecettic jane koqamdik mangizi bar is'-sharalar, kabildaular, assambleyalar, siezder, conferentsialar, donggelec ustel otirisi memlecettic tilde jurgizilip', is'-kaqazdar memlecettic tilde toltiriladi» degen ozgeris' enhgizgen duris bolar edi'. Memlecettic tilding' koqamdik omirding' barlik salasina bet burui – elimizdegi' dyasporalarding ocilderine nemese baska da tilderding' koldaniluina eshkanday da boget jasamaydi. Kayta orcenyetti' elderdegi' syakti memlecettic til' - barlik ult ocilderining' basin birictiroushi' kural bolip tabiladi. Bul usinisting negizgi' mindeti' – memlecettic tilding' Kazakstan aumaqinda oz' founctsiasin tolik atkaruqa jardem etu.2. Kazakstan Respublicasining Constitutsialik Cengesi tourali Kazakstan Respublicasining 1995 jilqi 29 jeltoksandaqi N 2737 Constitutsialik zangining 29-babinda «Constitutsialik is jurgizu', Constitutsialik Cenges kabildaytin sheshimder kazak ne oris tilderinde juzege asirilip, jaziladi» dep corsetilgen. Bul, aryne, Constitutsialik Cengesting' ozi' Constitutsiani belden basip otir degen soz'. Oytceni' Constitutsianing 7-babining 2-tarmakshasinda corsetilgenindey oris tilining' koldanu ayasi belgili' denggeyde shectelgenine karamastan joqarida atalqan 29-bap boyinsha tec oris tilinde jurgizouge dangqil jol aship koyqan. Misal retinde aytayin, Constitutsialik Cengesten osi otiriska shakirqan telefonogramma maqan oris tilinde celip' tusti'. Usinisting negizi' - Kazakstan Respublicasining Constitutsialik Cengesi tourali Kazakstan Respublicasining 1995 jilqi 29 jeltoksandaqi N 2737 Constitutsialik zangin KR Constitutsiasina saycestendiru'.Buqan kosa aytarim, juirda democratialik reformalar jonindegi' memlecettic comissianing mushesi' Oljas Suleymenov «Habar» telearnasining «Betpe-bet» baqdarlamasina bergen suhbatinda ati belgisiz' telecorermenning' «Kazakstanda oris tili' de kazak tilimen teng memlecettic til' darejesin' yelene me?» degen suraqina «Ya ponymayu ego trevogu y ozabotchennostь, na samom dele etot vopros otchenь vajniy y on, bezouslovno, naydet dostoynoe reshenye...» dep jauap kayira otirip bul mangizdi sharaning referendoumqa koyilui, ne koyilmaui ali' tolik sheshim' tappaqanin escertip' otti'. Eger «Habar» telearnasinda shakirilqan konaktarqa beriletin' suraktar, negizinen, aldin-ala uyimdastirilatinin escersec, bul maselening' teginnen-tegin boy corsetip' otirmaqanina coz jetcizemiz'. Referendoumqa koyilatin, nemese mulde koyuqa bolmaytin maseleler bar. Misali, biz' «oz' anamizdi, nemese Otanimizdi suyuimiz' cerec pe, cerec emes pe?» degen surakti referendoumqa koyuqa bola ma? Anasi men Otanin suyu arcimning' azamattik mindeti'. Til' ultting eng uli anasi. Oz ana tilin' bilmegen adam uyrenui' tyis'. Kazirgi' tangda halkimizding teng jariminan astami cuni' buginhge deyinhgi' jurgizilip' cele jatkan solakay sayasatting cesirinen oz' tilin', yaqny oz' anasin moyindamay jur'. Muning ulcen kasireti' bolatinin alemdic taryh pen madenyet san ret daleldegen.21 akpan 2007 jil.KR Constitutsialik Cengesining' otirisi